Het begon allemaal met halvarine en margarine, maar tegenwoordig is ongeveer de helft van wat we eten ‘sterk bewerkt’. Wetenschappers zijn hier bezorgd over, omdat het verband houdt met problemen zoals obesitas, hart- en vaatziekten en kanker.
Chris van Tulleken, een Britse tv-arts en onderzoeker bij het University College London Hospital, heeft er een boek over geschreven genaamd ‘De voedselfuik’.
Lees ook: laat je niet foppen: biologische mosselen zijn niet groener
1. Waarom maken medische wetenschappers zich zorgen over bewerkt voedsel?
Steeds meer medische tijdschriften schrijven over onderzoeken die aantonen dat het ongezond is om veel sterk bewerkt voedsel te eten. The BMJ publiceerde in 2019 bijvoorbeeld een groot Spaans onderzoek met bijna 20.000 deelnemers. De conclusie: mensen die vier of meer ‘ultra’ bewerkte voedingsproducten per dag eten, lopen 62 procent meer risico op vroegtijdig overlijden.
Een Frans onderzoek uit 2018 naar meer dan 100.000 deelnemers liet zien dat sterk bewerkt voedsel hand in hand gaat met het risico op kanker. Alle reden om beter te onderzoeken waar dat nu door komt, zeggen de onderzoekers. Ligt het aan de voedingsstoffen, bepaalde hulpstoffen of de verpakkingen?
Een onderzoek keek naar de emulgatoren in voeding, dat zijn stofjes die zorgen dat bijvoorbeeld sauzen niet gaan schiften. Bepaalde kunstmatige emulgatoren bleken samen te gaan met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Vandaar de ongerustheid. Maar hoe zit het nu precies? Dat weten we nog niet.
2. Wat is ‘sterk bewerkt voedsel’?
Dit is een lastige vraag, omdat de meeste voedingsmiddelen wel enige vorm van bewerking ondergaan. Zonder deze bewerkingen zouden we geen brood, kaas of tomatensaus kunnen eten. Het bewerken van voedsel zorgt ervoor dat het eetbaar, verteerbaar, houdbaar, smakelijk, veilig en betaalbaar is.
Maar wanneer wordt voeding als ‘sterk’ bewerkt beschouwd? Wetenschappers gebruiken meestal de NOVA-classificatie 4 om dit te bepalen. Sterk bewerkt voedsel wordt gedefinieerd als “Samenstellingen van ingrediënten, meestal uitsluitend voor industrieel gebruik, geproduceerd in een reeks industriële processen waar veel geavanceerde apparatuur en technologie aan te pas komt.”
Deze definitie kan echter verwarrend zijn. Bijvoorbeeld: twee flessen ketchup kunnen naast elkaar in het schap staan waarbij de ene als ‘gewoon’ bewerkt wordt beschouwd en de andere als ‘ultra-bewerkt’, terwijl ze beide bewerkte producten zijn.
3. Hoe herken je sterk bewerkt voedsel?
Sterk bewerkt voedsel is vaak rijk aan suikers, verzadigde vetten en zout, evenals kunstmatige toevoegingen zoals emulgatoren, bindmiddelen, zoetstoffen, smaakstoffen en kleurstoffen. Er bestaat echter ook sterk bewerkt voedsel met weinig vet of suiker, zoals magere yoghurt met fruitsmaak en zoetstof.
Volgens de Amerikaanse schrijver Michael Pollan zijn dit meestal producten die je overgrootmoeder niet als voedsel zou herkennen en bevatten ze vaak meer dan vijf ingrediënten met moeilijk uitspreekbare namen.
In zijn boek schrijft de Britse arts Chris van Tulleken dat als voedsel verpakt is in plastic en minstens één ingrediënt bevat dat normaal gesproken niet in een standaardkeuken te vinden is, het sterk bewerkt voedsel is.
4. Kun je een voorbeeld noemen?
Bijvoorbeeld, neem een speculaasje. Als je naar de verpakking kijkt, zie je dat er meer in zit dan alleen tarwebloem, suiker, kaneel, boter, gist en zout – ingrediënten die je zelf zou gebruiken als je ze zelf zou bakken.
Er zitten ook andere ingrediënten in zoals sojalecithine in plaats van boter en plantaardige oliën zoals palmolie en raapolie. Daarnaast bevat het rijsmiddelen E500 en E450 en glucose-fructosestroop. Deze ingrediënten zijn niet zo gebruikelijk in onze keukenkastjes of voorraadkasten, dus het speculaasje kan worden beschouwd als ‘sterk bewerkt’.
Een andere regel van Chris van Tulleken is dat als een voedingsproduct een gezondheidsclaim op de verpakking heeft, dit meestal betekent dat het sterk bewerkt is. Dit geldt dus ook voor producten die beweren ‘vol vezels te zijn’, ‘het immuunsysteem te ondersteunen’ of ‘weinig suiker te bevatten’. Zulke claims vind je niet op een blik doperwten, ook al zouden ze wel van toepassing kunnen zijn.
5. Gaat het niet gewoon over vet en suiker?
Nee. Onderzoek heeft aangetoond dat sterk bewerkt voedsel negatieve gevolgen kan hebben voor onze gezondheid die niet alleen kunnen worden verklaard door calorieën, transvetten, suikers of andere voedingsstoffen. Er is iets anders aan de hand, maar we weten niet precies wat.
De Britse arts Chris van Tulleken probeert in zijn boek ‘De voedselfuik’ mogelijke verklaringen te geven. Hij heeft gesprekken gevoerd met wetenschappers en mensen uit de voedselindustrie. Deze industrie is voornamelijk gericht op het maximaliseren van verkoop. Het doel is om ervoor te zorgen dat mensen veel van het product consumeren en dat het zo goedkoop mogelijk is, zodat ze het vaker zullen kiezen.
Van Tulleken heeft ook zelf een experiment uitgevoerd. Hij heeft een maand lang 80% van zijn calorieën gehaald uit sterk bewerkt voedsel, wat overeenkomt met het eetpatroon van één op de vijf Britten en veel Nederlanders volgens maag-darm-leverartsen. Hij at gepaneerde kippenpootjes, diepvriespizza, frisdrank, chocolade cornflakes en energierepen, zoveel als hij wilde.
6. Wat waren de gevolgen van sterk bewerkt voedsel eten?
Bekijk de video op Youtube. Na vier weken had Chris een gewichtstoename van 6,5 kilo ervaren door het consumeren van sterk bewerkte voedingsmiddelen. Hij merkte ook dat hij vaker honger had, wat werd bevestigd door een toename van het hongerhormoon in zijn bloed en een afname van het verzadigingshormoon. Bovendien ondervond hij veel problemen met verstopping gedurende deze maand. Interessant genoeg liet een MRI-scan zien dat zelfs zijn hersenverbindingen waren veranderd.
Het feit dat er maar één proefpersoon betrokken was, is echter erg beperkt en kan daarom niet als een volwaardig onderzoek worden beschouwd. Niettemin roept dit wel de vraag op naar verder onderzoek: wat is er precies aan de hand met die sterk bewerkte voedingsmiddelen?
7. Hoeveel sterk bewerkte voeding eten we in Nederland?
Dat is niet precies bekend, maar naar schatting van voedingsdeskundige Jaap Seidell gaat het om bijna de helft van de calorieën die we eten.
8. Kom je aan van sterk bewerkt voedsel?
Sommige mensen kunnen dagelijks genieten van chips, diepvriespizza en frisdrank zonder dat dit leidt tot gewichtstoename. Echter, wanneer we kijken naar grote groepen mensen, zien we een verband tussen het consumeren van sterk bewerkt voedsel en overgewicht. Hoewel we niet met zekerheid kunnen zeggen dat dit de oorzaak is, blijkt uit gegevens wel dat sterk bewerkt voedsel vaak samengaat met overgewicht.
Het is echter lastig te bepalen of de energiewaarde per portie van sterk bewerkt voedsel daadwerkelijk hoger is. Dokter Van Tulleken vermoedt dat het komt doordat dit soort voedsel zo gemaakt is dat je er meer van gaat eten dan nodig is.
9. Waarom kun je niet stoppen met chips eten?
Als je chocolade-met-zeezout, of fabrieksmatige chips of een koekjesdeegijs eet, kun je bijna niet stoppen. Van Tulleken schrijft dat het product vaak net zo lang getest is, tot de samenstelling is gevonden die mensen het lekkerst vinden.
Verder is het voedsel vaak zacht, waardoor je weinig hoeft te kauwen. Het is zo weg. En het bevat weinig vocht, waardoor je in hoog tempo calorieën tot je neemt. Zo probeert de voedingsmiddelenindustrie mensen te verleiden om eindeloos veel van hun product te consumeren.
Meer weten over dit onderwerp? Lees de rest van het artikel op Gezondheidsnet.nl